Γεννήθηκε το 1899 στο Αϊδίνιο. Φοίτησε στο Αμερικανικό Κολέγιο της Σμύρνης και στη συνέχεια στη Νομική Σχολή της Άγκυρας. Το επίθετό του προέρχεται από την ελληνική λέξη Μαίανδρος και τo έλαβε μετά την υπό του Κεμάλ Ατατούρκ επιβολή της υποχρεωτικής πατρογονικής επωνυμίας, από τον ποταμό Μαίανδρο, όπου και διατηρούσε πολλά πατρικά κτήματα.
Ασχολούμενος με τη πολιτική, εκλέχθηκε στην αρχή βουλευτής Αϊδινίου και υπήρξε πρόεδρος και εισηγητής διαφόρων κοινοβουλευτικών επιτροπών. Το 1945 ίδρυσε το Δημοκρατικό Κόμμα. Μετά τη νίκη του Δημοκρατικού Κόμματος στις εκλογές της 14 Μαΐου 1950, ανέλαβε την προεδρία της τουρκικής κυβέρνησης. Τότε ως Πρωθυπουργός συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Φουάτ Κιοπρουλού επισκέφθηκε την Αθήνα κατά τον Απρίλιο του 1952, όπου είχε σοβαρές συνεννοήσεις με την ελληνική κυβέρνηση επί κοινού αμυντικού δόγματος (οργάνωση κοινής άμυνας με συντονισμό κοινής πολιτικής) για την είσοδο αμφοτέρων των Χωρών στο ΝΑΤΟ. Τον Οκτώβριο του 1952 μετέβη με τον ίδιο υπουργό Εξωτερικών στο Λονδίνο, μετά από πρόσκληση της Αγγλικής Κυβέρνησης, για συνεννόηση σχετικά με την οργάνωση της άμυνας στη Μέση Ανατολή. Ανέλαβε πέντε φορές Πρωθυπουργός της Τουρκίας.
Το 1960 συνελήφθη μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα και μαζί με τον τέως Πρόεδρο Τζελάλ Μπαγιάρ και άλλους υπουργούς οδηγήθηκε σε πολύμηνη δίκη κατηγορούμενος για πλείστα αδικήματα, μεταξύ των οποίων και για τους διωγμούς των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, γεγονότα που έμειναν γνωστά ως «Σεπτεμβριανά». Τελικά από τις εκδοθείσες κατά κεφάλαια της όλης κατηγορίας αποφάσεις καταδικάστηκε τετράκις σε θάνατο δι' απαγχονισμού, καταδίκη η οποία εκτελέστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1961 στη νήσο Ιμραλί στη θάλασσα του Μαρμαρά.
Γεννήθηκε στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας το 1899. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων. Πολύ νωρίς έχασε την μητέρα του, τον πατέρα και τέλος την μικρή του αδελφή. Το γεγονός αυτό, καθώς και το ότι έζησε περιορισμένος, μη έχοντας κανένα παιδικό φίλο πλην του εξαδέλφου του Ετχέμ Μεντερές, φαίνεται να επέδρασαν καταλυτικά στην ψυχοσύνθεσή του.
Ο Μεντερές, κληρονόμος μιας τεράστιας κτηματικής περιουσίας, φοίτησε στο σχολείο «Ένωση και Πρόοδος» στη Σμύρνη και συνέχισε τις σπουδές του στο Αμερικανικό Κολλέγιο (Γυμνάσιο) του Κιζίλτσουλλού. Οι σπουδές του διακόπηκαν, διότι λόγω της έναρξης εν τω μεταξύ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, εκλήθη να υπηρετήσει ως έφεδρος αξιωματικός.
Μεταβαίνοντας στο μέτωπο ο Μεντερές ασθένησε και επέστρεψε στη Σμύρνη. Μετά την ανακωχή των Μουδανιών και την κατάληψη της Σμύρνης και της ενδοχώρας της από τα ελληνικά στρατεύματα ίδρυσε την «Συμμορία της ημισελήνου και του άστρου». Αργότερα έγινε αξιωματικός του ιππικού στα Σώκια και στο Σαντικλή, όπου πρωτοστάτησε στον άγριο σφαγιασμό των 31 μικρών Ελλήνων Προσκόπων και του Τοπικού τους Εφόρου Νικολάου Αυγερίδη στο Αϊδίνι τον Ιούνιο του 1919.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, και όταν ήδη ασχολείτο με την πολιτική, ο Μεντερές συνέχισε και περάτωσε τις ανώτερες σπουδές του, φοιτώντας στην Νομική σχολή της Άγκυρας.
Ο Μεντερές ενεγράφη στο Ρεμπουπλικανικό Λαϊκό Κόμμα που ίδρυσε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ το 1930. Το κόμμα αυτό ήταν το μόνο νόμιμο στην Τουρκία την εποχή της παντοκρατορίας του ιδρυτή της νέας Τουρκίας. Το 1931 ο Μεντερές εξελέγη βουλευτής Αϊδινίου και συνέχισε να εκλέγεται έκτοτε. Το έτος 1945 διεγράφη από το Ρ.Λ.Κ. μαζί με τους Τζελάλ Μπαγιάρ, Φουάτ Κιοπρουλού και Ρεφίκ Κοραλτάν. Το επόμενο έτος οι τέσσερις ίδρυσαν το Δημοκρατικό Κόμμα, την πρώτη, ουσιαστικά, αντιπολιτευτική κίνηση στην Τουρκία. Στις εκλογές του 1946 το Δημοκρατικό Κόμμα υπήρξε το κατεξοχήν κόμμα της αντιπολίτευσης.
Αν και ο αρχηγός του Δημοκρατικού Κόμματος είναι ο Μπαγιάρ, ο πιο δραστήριος βουλευτής φαίνεται να είναι ο Μεντερές, τόσο στο κοινοβούλιο όσο και στον κομματικό μηχανισμό. Έτσι, μετά την συντριπτική νίκη του Δημοκρατικού Κόμματος στις εκλογές του 1950 ο Μπαγιάρ ανέλαβε την Προεδρία της Δημοκρατίας, ενώ ο Μεντερές ανέλαβε την πρωθυπουργία.
Ο Μεντερές ακολούθησε πολιτική ενθαρρύνσεως της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, σε αντίθεση με την πολιτική κατευθυνόμενης πρωτοβουλίας, που είχαν ακολουθήσει οι Μ. Κεμάλ και Ι. Ινονού. Τελικά όμως οδήγησε την χώρα σε χρεωκοπία ακολουθώντας πολιτική ευρείας εισαγωγής ξένων προϊόντων και τεχνολογίας. Ακόμα, έγιναν ασυλλόγιστες δαπάνες στον δημόσιο τομέα, γεγονός που μεγάλωνε την εξάρτηση της χώρας από την ξένη βοήθεια και τον εξωτερικό δανεισμό. Αλλά και ο πληθωρισμός έπαιρνε απειλητικές διαστάσεις. Μέχρι τα τέλη του 1954 η οικονομική πολιτική του Μεντερές είχε αποτύχει. Εν τούτοις, το βιοτικό επίπεδο του μέσου χωρικού και αγρότη βελτιώθηκε –εις βάρος όμως της εθνικής οικονομικής ακεραιότητας– γι’ αυτό και ο Μεντερές διατήρησε τη δημοφιλία του ανάμεσα στις τάξεις του απλού λαού. Έτσι, κέρδισε με αρκετή άνεση τόσο τις εκλογές του Μαΐου του 1954 όσο και τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1957.
Στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής ο Μεντερές ακολούθησε σαφώς φιλοδυτική πολιτική, σύμφωνη με τις επιλογές των Η.Π.Α.. Απέστειλε μια ταξιαρχία πεζικού (Οκτώβριος 1950) στην Κορέα για να πολεμήσει στο πλευρό των συμμάχων των Η.Π.Α. και της Ν. Κορέας, ενέταξε την Τουρκία στο Ν.Α.Τ.Ο. χωρίς την έγκριση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (Φεβρουάριος 1952), υπέγραψε το Βαλκανικό Σύμφωνο μαζί με την Ελλάδα και την Γιουγκοσλαβία (Φεβρουάριος 1953) και υποστήριξε το Σύμφωνο της Βαγδάτης (CEN.T.O.) το 1955. Επιπλέον, ακολούθησε αντισοβιετική πολιτική, αν και, λίγο πριν από την ανατροπή του το 1960, ετοιμαζόταν να εξαγγείλει την πραγματοποίηση επίσημου ταξιδιού στη Μόσχα.
Επί των ημερών του Αντνάν Μεντερές ξεκίνησε ο ένοπλος απελευθερωτικός αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α. στην Κύπρο (Απρίλιος 1955). Με υποκίνηση της Μεγάλης Βρετανίας η Τουρκία περιεπλάκη ενεργώς στις κυπριακές εξελίξεις. Ο Μεντερές, έχοντας την πλήρη συμπαράσταση των Άγγλων αλλά και όλων των πολιτικών παρατάξεων στην Τουρκία, ακολούθησε στο Κυπριακό πολιτική η οποία επέτρεψε στηη χώρα του, που είχε παραιτηθεί με την Συνθήκη της Λωζάνης (1923) παντός δικαιώματός της επί της Κύπρου, να ξαναμπεί στο παιχνίδι και να αποκτήσει απαιτήσεις και δικαιώματα. Τελικά ο Μεντερές υπέγραψε εκ μέρους της Τουρκίας, μαζί με τον Υπουργό Εξωτερικών Φατίν Ρουστού Ζορλού, τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου (Μάρτιος 1959) με τις οποίες ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία.
Ο Αντνάν Μεντερές υπήρξε ο υποκινητής και ενορχηστρωτής του πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη κατά κυρίως των Ελλήνων, αλά και Αρμένιων και Εβραίων, που έμεινε στην ιστορία με την ονομασία «Σεπτεμβριανά». Κατά τη διάρκεια του πογκρόμ δολοφονήθηκαν περίπου 15 άτομα, ενώ διαπράχθηκαν πολλοί βιασμοί, εμπρησμοί και καταστροφές σπιτιών και επιχειρήσεων.
Τα γεγονότα της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955 υπήρξαν η αρχή του τέλους για τον Μεντερές. Από τότε άρχισε να εμφανίζεται η πρώτη οργανωμένη αντιπολίτευση μέσα στο ίδιο το Δημοκρατικό Κόμμα, που έφθασε μέχρι τις αποσκιρτήσεις στελεχών και την δημιουργία ενός νέου κόμματος, του «Κόμματος της Ελευθερίας» (Νοέμβριος 1958). Επιπλέον υπήρχε η οξεία αντιπολίτευση από το Ρεμπουπλικανικό Λαϊκό Κόμμα. Η κυβέρνηση Μεντερές αντέδρασε με την λήψη αυστηρών μέτρων ενάντια στην αντιπολίτευση, με λογοκρισία του τύπου, με φυλακίσεις δημοσιογράφων και με οργανωμένα επεισόδια «αγανακτισμένων πολιτών» εναντίον ηγετών της αντιπολιτεύσεως. Όλα αυτά δημιούργησαν πολλές αντιδράσεις, ιδίως ανάμεσα στις τάξεις των διανοουμένων και των φοιτητών. Αλλά και οι στρατιωτικοί, οι οποίοι θεωρούσαν τον εαυτό τους θεματοφύλακα των κεμαλικών παραδόσεων στράφηκαν εναντίον του.
Έτσι, στις 27 Μαΐου 1960 ξέσπασε στρατιωτικό κίνημα υπό τον στρατηγό Τζεμάλ Γκιουρσέλ. Ο Μεντερές, καθώς και εκατοντάδες στελέχη του Δημοκρατικού κόμματος, συνελήφθη. Πολλοί εξ αυτών οδηγήθηκαν σε δίκη για διάφορα αδικήματα και αρκετοί καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές. Οι δίκες διήρκεσαν ένδεκα μήνες και διεξήχθησαν στην νήσο Πλάτη (τουρκ. Γιασίαντα) των Πριγκιποννήσων. Ο Μεντερές καταδικάσθηκε μεταξύ άλλων και για την οργάνωση του ανθελληνικού πογκρόμ της 6ης – 7ης Σεπτεμβρίου 1955. Ωστόσο, εκείνο που βάρυνε ώστε να καταδικασθεί εις θάνατον ήταν η κατηγορία για παραβίαση του τουρκικού συντάγματος.
Ο Μεντερές μεταφέρθηκε στην νήσο Ιμραλί, στην νότιο θάλασσα του Μαρμαρά, και απαγχονίσθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 1961. Μια μέρα πριν από την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει με την χρήση βαρβιτουρικών.
Ο Αντνάν Μεντερές μιλούσε ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά. Προς τιμήν του ονομάζεται σήμερα το αεροδρόμιο της Σμύρνης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου